Onderstroom

Langzaam maar zeker lijkt het geweld tegen buitenlanders hier in Zuid Afrika af te nemen. Wat overblijft zijn grote groepen ontheemde mensen, schuilend bij politiebureaus, in kerken en in tijdelijke kampen. De volgende fase in het vluchtelingendrama is begonnen met berichten van hulporganisaties over een gebrek aan goede basisvoorzieningen zoals schoon water, voldoende voedsel en hygiene. Infecties en ziektes steken de kop op, gevoed door het koude winterweer.

Ondertussen groeit de kritiek op de overheid. En het wantrouwen dat er een politiek spel wordt gespeeld. Sinds het begin van de onlusten gaan geruchten rond over etnisch geweld - geweld tussen de zwarte Zuidafrikanen onderling. Zo zouden Zulu's in Johannesburg mensen van de Shangaan-stam hebben uitgezocht om hen terug te sturen naar 'waar ze vandaan komen' (de Limpopo-provincie). Sleutel tot het al dan niet mogen blijven zou het woord voor 'elleboog' zijn. Weet je het Zulu-woord ('Indololwane') niet, dan moet je vertrekken.

Een vriendin van mij in Pretoria vertelde me dat ze gisteren twee keer mensen aansprak in Zulu, maar dat deze niet wilden reageren in Zulu. Desgevraagd bleken ze bang te zijn om hun taal te spreken. Ze wilden niet het risico lopen dat ze als Zulu herkend zouden worden door iemand van de Sesotho-bevolking die in deze regio in de meerderheid is.

Er bestaat kans dat de frustratie richting de amakwerekwere (zo worden buitenlanders uit Afrika hier genoemd) overgaat in een oplaaien van geweld tussen de veschillende stammen in Zuid Afrika. Wie herinnert zich niet het bloedige treffen tussen ANC en Inkatha in KwaZulu Natal in de jaren '80 en '90.
In Afrika gaat politiek zelden over partijen en politieke standpunten. Politiek is altijd terug te brengen op een stam, een bevolkingsgroep, hun belangen en gewoontes, hun macht.

Het is dus niet heel ondenkbaar dat de xenofobia die momenteel in Zuid Afrika huishoudt een onderstroom heeft. De machtsverhouding tussen bijvoorbeeld de Xhosa en de Zulu-bevolking is een gevoelige. Thabo Mbeki, de uitgaande president, is een Xhosa. Jacob Zuma, de nieuwe opkomende man en mogelijk toekomstige president, is een Zulu. En de meerderheid in zijn kabinet zal dus (?) bestaan uit Zulu's. Daarbij komt dat hij een hekel heeft aan Robert Mugabe die Zimbabwe terroriseert en daarin de Ndebele (de tweede grote stam in Zimbabwe) hierin aan zijn kant vindt.

Voor de Xhosa's in Zuid Afrika kan dit een heel bedreigend plaatje zijn. En dus, wie weet, hoeveel van de bestaande xenofobia niet wordt gebruikt om Zulu's zwart te maken en onder druk te zetten?

Ik kan het niet bewijzen, maar als ik de puzzelstukjes zo een voor een onder ogen krijg, dan denk ik: Wat we de afgelopen weken hier hebben gezien is het topje van de ijsberg. En wie weet wat er nog allemaal onder zit.