Het is zoeken naar lichtpuntjes voor Mbeki

KAAPSTAD - ,,Okay, er is sprake van een crisis...'' Minister van Openbare Werken Alec Irwin gaf het uiteindelijk vorige week tijdens een spoedzitting in het parlement toe: Zuid-Afrika beleeft een stroomcrisis. Zuid-Afrika's bedrijfs- en maatschappelijke leven is ernstig ontregeld door dagelijkse stroomonderbrekingen. Is het woord 'crisis' de afgelopen maanden ook wel eens in de gedachten van president Thabo Mbeki boven komen drijven? Want ook voor hem zijn het donkere tijden.

Sinds hij tijdens de partijbijeenkomst van het African National Congress (ANC) in december onttroond werd als partijleider, lijkt Mbeki een beetje op een president in gijzeling. Met Jacob Zuma aan het roer van de regeringspartij lijkt er voor 's lands president niet veel meer te doen dan 'passen op de winkel'.

Het is misschien wel voor het eerst in zijn tien jaar als president van Zuid-Afrika dat Thabo Mbeki zich zo kan identificeren met zijn volk: op zoek naar lichtpuntjes in een situatie waarin opeens het licht is uitgegaan. Want in al zijn harde werken voor het bewerkstelligen van economische groei voor het land, heeft hij niet alleen het gros van de bevolking, maar vooral ook zijn ANC-achterban, van zich vervreemd.

De verkiezing in december van de populist Jacob Zuma als nieuwe leider van de partij was dan ook niet minder dan een motie van wantrouwen. Mbeki's macro-economische, marktvriendelijke beleid heeft het land geen windeieren gelegd, maar dat is vooral ten goede gekomen aan een kleine zwarte middenklasse. Een groot deel van de Zuid-Afrikanen is nog net zo arm, of armer, als dat ze voor de 'Wende' in 1994 waren.

Draagvlak
Jacob Zuma is ondertussen in de afgelopen twee maanden druk bezig geweest met het geruststellen van buitenlandse investeerders en het formeren van een stevig draagvlak in de top van het ANC. Waar nodig werden Mbeki-aanhangers op doodlopend spoor gezet om plaats te maken voor Zuma-denkenden. Hoewel de partijtop het ontkent, zorgt het voor een gespletenheid in de partij met twee bestuurscentra: Luthuli House, het hoofdkantoor van de regeringspartij met Zuma aan het roer, en de zittende ANC-regering met Mbeki aan het hoofd. Omdat het ANC met twee derde meerderheid in het parlement voor een groot deel het regeringsbeleid bepaalt, zou het Mbeki vleugellam maken. Een president zonder macht die zijn tijd mag uitzitten tot de verkiezingen in 2009.

Mbeki, de man achter de Afrikaanse Renaissance, zou graag als een groot staatsman de geschiedenisboeken ingaan. Maar met het einde van zijn ambtstermijn in zicht, lijkt ook dat waarop hij zich kon beroemen hem bij de handen af te breken. In buurland Zimbabwe gaat president Robert Mugabe ongestoord zijn gang en lijken maanden van bemiddelen niets te hebben opgeleverd.

In eigen land ging letterlijk het licht uit. Nationaal stroombedrijf Eskom kan de vraag naar stroom in Zuid-Afrika niet langer aan. Om de aanwezige capaciteit zo goed mogelijk te verdelen, is niet alleen de export van stroom naar buurlanden als Zimbabwe en Mozambique gestopt, maar worden grote delen van Zuid-Afrika dagelijks platgelegd.

De grote aanjagers van de economie, zoals de mijnen, kunnen door onvoorspelbare stroomvoorziening soms uren- tot dagenlang niet draaien. De kosten hiervan lopen in miljarden rand per dag. Om nog maar te zwijgen over de banen die hiermee mogelijk verloren gaan. Het blijft raden naar waar de regering in 1997 zo druk mee was dat ze geen aandacht schonk aan een rapport van Eskom dat toen al waarschuwde voor ernstige problemen in de nabije toekomst als er niet werd geïnvesteerd in het veiligstellen van de energievoorziening.

Koorddansen
Een ander heet hangijzer is het al dan niet voortbestaan van de Scorpions, een speciale politie-eenheid die de georganiseerde misdaad moet bestrijden. De eenheid werd in 2001 door Mbeki in het leven geroepen, maar is vooral in de afgelopen maanden in ongenade gevallen bij de ANC-leiding. Grootste aanleiding vormen de onderzoeken die lopen naar de handel en wandel van enkele van hun kopstukken zoals Jacob Zuma en politiecommissaris Jackie Selebi.

Wie verwacht dat Thabo Mbeki tijdens zijn 'troonrede' vandaag opeens Zuma's lijflied 'Geef mij mijn machinegeweer' zal aanheffen, kan rekenen op een teleurstelling. Volgens politiek analisten zal het een toespraak à la Mbeki worden: een puntig verhaal zonder toespelingen op wat er de afgelopen maanden in en rond zijn eigen partij is gebeurd. Hij brengt zijn boodschap, zegt wat hij belangrijk vindt, en niet wat mensen of de kiezers van hem verwachten. Hij zal allicht iets zeggen over de stroomcrisis in het land, maar met de verkiezingen voor de deur zal hij geen heel nieuwe beleidsvoorstellen lanceren.

Mbeki kan zich niet permitteren te veel buiten de ANC-perken te gaan lopen. Voor hem is het te hopen dat hij de kunst van koorddansen snel machtig wordt, als hij dit nieuwe - en voor hem waarschijnlijk laatste - parlementaire jaar wil overleven.

Zie ook: http://www.nd.nl/Document.aspx?document=nd_artikel&id=108436